Τυρταίος

Αρχαίος Έλληνας ποιητής (γεννημένος, κατά την πιθανότερη εκδοχή, στη Λακεδαίμονα), που διακρίθηκε γύρω στο 650 π.Χ., όταν με τα τραγούδια του ενθουσίασε, κατά τον B’ Μεσσηνιακό πόλεμο τους Σπαρτιάτες στον αγώνα τους εναντίον των γειτόνων τους Μεσσηνίων. Ο Τ. το πέτυχε αυτό ζωντανεύοντας με τους στίχους του το δωρικό ιδεώδες του άντρα, το οποίο δεν εκδηλώνεται αληθινά στον αθλητισμό, αλλά στον σοβαρό αγώνα με τον εχθρό. Σε ένα από τα ποιήματα του Τ. βασίζεται και το ιδανικό του Οράτιου, όπως διατυπώνεται στον ακόλουθο στίχο: dulce et decorum est pro patria mori (είναι γλυκό και όμορφο να πεθαίνεις για την πατρίδα. Ο Τ. είχε πει: «τεθνάμεναι γαρ καλόν ενί προμάχοισι πεσόντα»). Στο ποίημα Ευνομία φαίνεται πως ο ποιητής ύμνησε την εσωτερική οργάνωση της Σπάρτης, ως «άφθαρτο και δοσμένο από τον Απόλλωνα σύνταγμα» (Λέσκι). Εκτός από ελεγείες, συνέθεσε και μικρά, αλλά πολύ δυνατά εμβατήρια σε αναπαιστικό ρυθμό.

* * *

ο / Τυρταῑος, ΝΜΑ

ελεγειακός ποιητής που έμεινε γνωστός στην ιστορία για τις ελεγείες και τους παιάνες του με τους οποίους παρακινούσε τους Σπαρτιάτες στη νίκη κατά τους Μεσσηνιακούς πολέμους.

[ΕΤΥΜΟΛ. Το ανθρωπωνύμιο έχει σχηματιστεί πιθ. μέσω αμάρτυρου *τύρτος (πρβλ. τρίτος: τριτ-αῖος) από το θ. τού αριθμτ. τέσσαρες (συνεσταλμένη βαθμίδα με φωνηεντισμό -υρ-, πρβλ. πέσυρες, τρυφάλεια, βλ. λ. τέσσερεις). Σύμφωνα με την άποψη αυτή, Τυρταῖος θα μπορούσε να σημαίνει «το τέταρτο παιδί» ή «αυτός που γεννήθηκε την τέταρτη ημέρα». Η άποψη ότι η λ. αποτελεί ιλλυρικό δάνειο δεν θεωρείται πιθανή].